Po roku 1945, kiedy Wrocław znalazł się w granicach Polski, niemieckie nazwy ulic zastąpiono polskimi. Niektóre zostały po prostu przetłumaczone. Dotyczy to głównie tych nazw, które powstały dawno, jeszcze przed przyłączeniem podwrocławskich wsi do miasta. Oznaczały ulice będące wcześniej drogami wiejskimi i traktami. Druga grupa to nazwy ulic nowo wytyczonych w trakcie powstawania zabudowy miejskiej. W tej okolicy były one najczęściej związane z nazwiskiem jakiegoś sławnego czy zasłużonego człowieka, a więc niemożliwe do przetłumaczenia. Zastąpiono je nazwami polskimi, często bez żadnego związku z poprzednimi. Wprowadzanie polskiego nazewnictwa jest zrozumiałe – nowi mieszkańcy nie chcieli, aby cokolwiek przypominało poprzednich – Niemców. W ten sposób „swoje” ulice stracili zarówno zasłużeni dla Trzeciej Rzeszy, jak i ci, których nic z nią nie łączyło (np. Goethe).
Wybrane ulice na Gaju:
Orzechowa, Jabłeczna, Brzoskwiniowa – ulice osiedlowe na Gaju, przekształcone i rozbudowane w trakcie wznoszenia nowej zabudowy. Są pozostałością uliczek biegnących częściowo między ogródkami działkowymi, a jeszcze wcześniej dróg oddzielających pola wsi Gaj. Po włączeniu jej do miasta, jedna z dróg wiejskich została nazwana Herdainer Feldweg (Herdain – nazwa wsi Gaj). Bardzo długo zachowywała wiejski charakter, stąd jej rozrzucona zabudowa. Od 1948 roku wprowadzono nazwę ulica Jaskółcza, zmienioną wkrótce na Orzechową (1949/50). Część domów przydzielono wtedy do nowych ulic – Jabłecznej i Brzoskwiniowej.
(ulica Orzechowa)
(ulica Jabłeczna)
(ulica Brzoskwiniowa)
Borowska– dawna droga wiodąca do wsi Borów. Przed 1945 r. wieś nosiła nazwę Bohrau, stąd nazwa ulicy Bohrauer Strasse. W latach 1945-46 obowiązywała nazwa ulica Borowięcka, zmieniona na używaną obecnie. Dalszy, południowy odcinek drogi, na wysokości Wojszyc i Ołtaszyna, to Bohrauer Chaussee (Szosa Borowska). Kolejne nazwy to Adolf-Hitler-Strasse, a następnie do 45 roku Breslauer Strasse. Tę ostatnią nazwę przetłumaczono i do roku 1952 obowiązywała nazwa ulica Wrocławska, zmieniona następnie na Wiśniową, a w 56 roku – Róży Luksemburg. Kolejna zmiana nastąpiła w listopadzie 1992 r. Zasłużona działaczka ruchu robotniczego znalazła się w niełasce, a patronem ulicy został generał Stefan Grot-Rowecki (1895-1944), dowódca AK zamordowany przez hitlerowców. Do ulicy Borowskiej należy też jej boczne odgałęzienie biegnące w kierunku ulicy Spiskiej w pobliżu cmentarza na Skowroniej Górze. Od nazwy tego obiektu – Lerchenberg (Skowronia Góra, Lerche – skowronek) pochodziła nazwa ulicy – Am Lerchenberge. Do dziś przetrwała jedynie nazwa góry.
Żegiestowska – dawniej Ysselsteinstrasse od nazwiska Maximiliana von Ysselstein (1838-1905), radcy miejskiego, a następnie burmistrza Wrocławia (1893 – 1902). Biegła od ulicy Borowskiej do Bardzkiej. Na początku lat 90 odcinek zachodni włączono do al. Armii Krajowej w trakcie jej przebudowy, nie zachował się również odcinek łączący z Bardzką.
(ulica Żegiestowska)
Al. Armii Krajowej– ważna arteria komunikacyjna, powstawała stopniowo, równocześnie ze wznoszeniem nowej zabudowy na Gaju. Biegnie od ulicy Ślężnej do Bardzkiej i dalej do Krakowskiej. Najstarszy odcinek to dawna Helmutstrasse pomiędzy obecnymi ulicami Borowską a Bardzką. Nie wiadomo, skąd wzięła się ta nazwa, być może wiąże się z mieszkańcem Gaju o imieniu Helmut. Przy zbiegu z ulicą Gajową mieściła się Helmutwiese (plac, dawniej łąka), która mogła być własnością tego człowieka. W latach 46-48 obowiązywała nazwa ulica Krosińska lub Krościeńska, a następnie do 92 r. Proletariacka. Niezbyt szeroką ulicę znacznie poszerzono i przesunięto w kierunku południowym, zmieniając też nazwę na Armii Krajowej. Zrealizowano też przedłużenie do ulicy Wiśniowej. Taki łącznik planowano w miejscu Hercherstrasse, nazwanej tak od nazwiska Karla Herchera, dyrektora obwodu na Gaju. Była to zapewne nieutwardzona droga, skoro nie zaznaczono jej na planach z lat 30. Od 48 r. obowiązywała nazwa ulica Marmurowa, o której zapomniano, podobnie jak o ulicy – drodze pomiędzy ogródkami działkowymi. Plany doczekały się realizacji w latach 90.
(Al. Armii Krajowej)
Spiska – niezbyt szeroka, nieutwardzona droga biegnąca w kierunku Ołtaszyna pomiędzy ulicami Ślężną i Borowską, równolegle do nich. Nazwa związana z krainą leżącą na Słowacji i w Polsce, jest tłumaczeniem niemieckiej Zipser Strasse (Zips – Spisz). Przed 37 r. używano nazwy Oltaschiner Kirchweg (droga do kościoła na Ołtaszynie).
Bardzka – pozostałość dawnego traktu do Strzelina (niem. Strehlen). Nawiązywała do tego nazwa Strehlener Strasse, przetłumaczona na ulicę Strzelińską. Obecną nazwę wprowadzono w 48 roku. Droga ta długo zachowywała podmiejski charakter, nie wzniesiono tu zwartego ciągu kamienic, jedynie gdzieniegdzie stały bezpośrednio przy niej domy. Odległe posesje łączyły się z ulicą (do której oficjalnie należały) ciągiem nieutwardzonych dróg o nazwach zwyczajowych. Owe boczne odgałęzienia uzyskały odrębne nazwy dopiero w 49 i 50 roku. Weg zur Neukirch’schen Gärtnerei (droga do gospodarstwa ogrodniczego Neukircha) należy obecnie do ulicy Armii Krajowej; Weg nach der Schmidt’sche Erben (droga do posiadłości Schmidta – mieścił się tam jego zakład kowalski) to dziś ulica Laskowa; Weg nach der Hippelstraße (droga do Hippelstraße – obecnie ul. ks. Klimasa) to Morelowa; Weg zum Siedlungsges Kleinwohnbau (droga do kolonii małych domków) to początkowo Winogronna, dziś Winogronowa, biegnąca do kolonii domków na ogródkach działkowych; Weg nach der Ostendstraße (droga do Ostendstraße – obecnie ul. Gazowej) to Morwowa; Weg nach dem Kneier’sche Gärtnerei und Wloczik’sches Haus (droga do ogrodnictwa Kneiera i domu Wloczika) to Owocowa; Feldweg zum Hielscher’schen Grundstück (polna droga do parceli Hielschera) to Śliwkowa.
(ulica Bardzka)
Świeradowska – równoległa do Armii Krajowej, biegnie pomiędzy ulicami Borowską i Bardzką. Znacznie rozbudowana w czasie wznoszenia osiedla Gaj, wchłonęła wówczas znaczny część ul. Działkowej. Przed włączeniem tych terenów do miasta, droga stanowiła granicę wsi Gaj, następnie Frundbergstrasse przebiegała granica Wrocławia. Dawna nazwa upamiętniała Georga von Frundsberg (1473-1528) – był to starosta polny, wódz rycerstwa Rzeszy.
(ulica Świeradowska)
Wprowadzanie polskich nazw (przynajmniej oficjalnych) odbywało się stopniowo. Na planie miasta z 1946 roku (wydawnictwo „Przełom”) można znaleźć nazwy tylko niektórych ulic (np. Borowska). Pozostałe, nawet już dziś nieistniejące, są tylko zaznaczone. Na nieco nowszym planie (wydawnictwo „Dom Książki Polskiej”, wyk. Janusz Kurzyca) nazwane są już wszystkie ulice, choć niektóre nazwy są inne niż obowiązujące obecnie. Te dawne polskie nazwy, przekształcone lub nawet zmienione, niejednokrotnie zapomniane, stanowią – podobnie jak nazwy niemieckie – część historii ulic osiedla i miasta.
Zdjęcia
Najnowsze komentarze